Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa to jedna z najstarszych – nieprzerwanie działających - polskich organizacji pozarządowych. Jego celem jest prowadzenie badań naukowych nad historią, sztuką i kulturą Krakowa, upowszechnianie wiedzy o Krakowie, utrwalanie poszanowania dla pamiątek i zabytków miasta, troska o ich stan i ochronę. Towarzystwo budowało i buduje kapitał społeczny, na rzecz propagowania dziejów i skutecznej ochrony dziedzictwa kulturowego Krakowa.
6 stycznia 1897 roku grupa uczonych, artystów, działaczy kulturalnych i obywateli miasta Krakowa na pierwszym Walnym Zgromadzeniu Towarzystwa przyjęła jego Statut. Od chwili założenia Towarzystwo skupia osoby zafascynowane Krakowem, w tym grono najwybitniejszych badaczy historii i kultury starej stolicy Polski. Dorobek edytorski Towarzystwa stanowi dziś kanon wiedzy o Krakowie. W trakcie swojej historii TMHiZK wielokrotnie zabierało głos w najważniejszych debatach o mieście i jego dziedzictwie. Od końca XIX wieku Towarzystwo wydaje „Rocznik Krakowski” oraz serię wydawniczą „Biblioteka Krakowska”. Od 1983 roku ukazują się materiały z sesji naukowych „Kraków w dziejach narodu”, od 1993 roku źródła do dziejów Krakowa „Fontes Cracovienses”.
Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa jest właścicielem zabytkowej kamienicy przy ulicy św. Jana 12, którą jeszcze przed wojną ofiarował nam Klemens Bąkowski - jeden z ojców założycieli Towarzystwa. Od 1995 roku Towarzystwo przyznaje nagrodę własną im. Klemensa Bąkowskiego za zasługi w pracy naukowej i działania na rzecz Krakowa. W swojej siedzibie Towarzystwo organizuje cotygodniowe odczyty naukowe o tematyce krakowskiej oraz doroczne sesje naukowe „Kraków w dziejach narodu”.
Zgodnie ze statutem najwyższą władzą Towarzystwa jest Walne Zgromadzenie, działalnością kieruje Wydział, na którego czele stoi prezes. Członkowie Towarzystwa aktywnie uczestniczą w pracach instytucji i organizacji naukowych i kulturalnych. Od 1990 roku należy do Europa Nostra. Prezes Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Kraków prof. Jacek Purchla od wielu lat zasiada w Radzie (Council) Europa Nostra, w roku 2018 został wybrany na wiceprezydenta tej organizacji.