Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, jedna z najstarszych organizacji pozarządowych w Polsce, kończy 125 lat. Grono pasjonatów Krakowa – naukowców, artystów, nauczycieli, urzędników, przewodników miejskich… – nieprzerwanie od 1897 r. bada i propaguje wiedzę o Krakowie, nie tylko wśród krakowian, ale też w wymiarze europejskim.



„Znajomość zabytków krakowskich rozbudzić i zanieść w jak najszersze koła naszej inteligencji i naszego mieszczaństwa (…) przedstawić całą historię Krakowa i uczynić to w sposób dla ogółu zrozumiały” – to dwa cele Towarzystwa sformułowane pod koniec XIX w., które znalazły swoje odzwierciedlenie w jego nazwie. Inicjatorzy stworzenia grupy to elita intelektualna ówczesnego Krakowa – Stanisław Krzyżanowski, dyrektor Archiwum Aktów Dawnych Miasta Krakowa i profesor Szkoły Sztuk Pięknych Władysław Łuszczkiewicz, a także m.in. prezydent miasta Józef Friedlein, dyrektor Muzeum Książąt Czartoryskich Marian Sokołowski i artysta Stanisław Wyspiański, spod którego ręki wyszło stosowane do dzisiaj logo Towarzystwa. Początkowo członków było około trzydziestu, dzisiaj jest ich niemal czterystu. Prezes Towarzystwa, prof. Jacek Purchla wskazuje, że „chodziło nie tylko o lokalne miłośnictwo, nie tylko studiowanie dziejów i zabytków Krakowa, nie tylko o jego popularyzację, ale waga tej misji wynikała z poczucia odpowiedzialności za Polskę i za rolę Krakowa w budowaniu naszej tożsamości”. Zasługi Towarzystwa dla zachowania zabytków i uporządkowania przestrzeni miasta są ogromne – to aktywny udział w dyskusjach o losie obiektów zabytkowych (Barbakanu, Krzysztoforów, Sukiennic), inicjowanie i finansowanie prac konserwatorskich, ale też pielęgnowanie dziedzictwa niematerialnego – w tym zainicjowanie i organizacja pochodu Lajkonika (potem przejęta przez Muzeum Historyczne Miasta Krakowa) oraz opracowanie tekstu i sposobów inscenizacji szopki krakowskiej. Skupiając wokół swojego adresu przy ul. Św. Jana 12 (a wcześniej w siedzibie Archiwum Narodowego na ul. Siennej 16) najwybitniejszych znawców dziejów Krakowa i, mówiąc dzisiejszym językiem, aktywistów miejskich, Towarzystwo na przestrzeni dziesięcioleci miało realny wpływ z jednej strony na wygląd Krakowa, a z drugiej na postrzeganie i wiedzę o mieście. Ta wiedza skupiona jest m.in. na kartach przystępnie napisanych książek z serii „Biblioteka Krakowska” (ukazują się od 1897 r.) oraz „Rocznika Krakowskiego” (od 1898) z tekstami naukowymi dotyczącymi różnych aspektów krakowskiego dziedzictwa. Flagowym elementem programu są też odbywające się co wtorek odczyty (w okresie pandemicznym organizowane on-line).



Jakie jest znaczenie Towarzystwa dzisiaj? Prof. Purchla wskazuje: „Dzisiaj w tej jakże innej sytuacji, w jakiej znajduje się Kraków, Polska i świat, wobec globalizacji, kryzysu kultury historycznej i innego patrzenia na dziedzictwo przeszłości, Towarzystwo staje przed dylematem – czy Kraków nie powinien próbować uwolnić się od balastu przeszłości? Mówię świadomie balastu, choć my w naszym Towarzystwie uważamy dziedzictwo za wielką wartość i potencjał dla rozwoju. Miłośnictwo Krakowa powinno dla nas tu i teraz oznaczać już nie tylko rozmowy o przeszłości, ale przede wszystkim gotowość do rozmowy o przyszłości Krakowa opartej na kapitale naszej wiedzy o tym, czym był i czym jest dzisiaj Kraków na mapie Polski i Europy, w czym tkwi jego niezwykłość, na czym polega jego tożsamość i jakie jest jego miejsce w europejskiej cywilizacji”.



Jako członek Europa Nostra, paneuropejskiej federacji skupiającej w 40 krajach Europy organizacje zajmujące się najszerzej pojętą ochroną dziedzictwa kulturowego, Towarzystwo aktywnie włącza się w kształtowanie europejskiego, obywatelskiego modelu myślenia o dziedzictwie. Towarzystwo jest najstarszym polskim członkiem tej międzynarodowej organizacji, a prezes Jacek Purchla jest jednocześnie jej wiceprezydentem. W maju 2022 r. 60-osobowa Rada Europa Nostra będzie obradować w Krakowie, a Towarzystwo jako współorganizator posiedzenia zapozna przybyłych ekspertów zajmujących się ochroną dziedzictwa z krakowskimi osiągnięciami na tym polu. Dzięki staraniom Towarzystwa Kraków stanie się siedzibą jednego z trzech Regionalnych Hubów ds. Dziedzictwa Europa Nostra – obok Lizbony i Wenecji – który idee nowoczesnego i szerokiego myślenia o dziedzictwie dla przyszłości Europy będzie propagować na cały region Europy Środkowej



Rok 2022 r. to rok jubileuszowy Towarzystwa, a w nim m.in.:
Premiera 87. Numeru „Rocznika Krakowskiego”, który otwiera artykuł prof. Jarosława Adamowicza na temat zakończonych prac badawczych i konserwatorskich Ołtarza Wita Stwosza prowadzonych w latach 2015–2021
Premiera książki „Jest (w Krakowie) taki dom…” z rozmowami o Krakowie przeprowadzonymi przez dr. Michała Niezabitowskiego, wiceprezesa Towarzystwa
Posiedzenie Rady Europa Nostra w Krakowie połączone z wizytą w siedzibie Towarzystwa przy ul. Św. Jana 12 w związku z zakończeniem prac konserwatorskich pierwszego piętra kamienicy – mieszczańskiej rezydencji z przełomu XVI i XVII w.

Zobacz galerię zdjęć z jubileuszowego posiedzenia Wydziału TMHiZK (10 stycznia 2022 r.)